بررسی تطبیقی مبانی علم عرفان عملی و اخلاق فلسفی (با تأکید بر کتاب تهذیب الاخلاق و منازل السائرین و شروح منازل السائرین

محمدحسین گیلان پور

عرفان اسلامی

دکتری

یدالله یزدان پناه/

علی امینی نژاد

کارشناسی ارشد

۱۳۹۳

موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)

چکیده: موضوع این رساله بررسی تطبیقی مبانی علم عرفان عملی و علم اخلاق فلسفی با محور قرار دادن کتاب منازل السائرین و شروح آن و کتاب تهذیب الاخلاق می باشد که در چهار فصل نگاشته شده است. مسکویه در نگاه معرفت شناسانه خود به علم حصولی برهانی تأکید می ورزد و اخلاق فلسفی خود را از مصادیق چنین علمی می داند البته نیم نگاهی نیز به شریعت به عنوان یکی دیگر از منابع شناخت دارد. در نظر خواجه عبدالله و شارحین، آن چه که در باب معرفت مورد توجه است، علم شهودی یا وجدانیات برتر است که این شهودات تابع کشف اتم یعنی شریعت می باشند. مسکویه در هستی شناسی خود معتقد به کثرت حقیقی موجودات بوده و خداوند را تنها موجود ازلی می داند. عالم در اندیشه وی با مجردات آغاز شده و با عالم ماده پایان پذیرفته است؛ اماخواجه عبدالله به تبع عرفا هستی را یک وجود واحد می داند و تمام کثرات را جلوه وجود واحد حضرت حق می داند و چینش نظام هستی در نگاه عرفا این گونه است،که اولین مرتبه مقام دات حضرت حق است و نخستین تجلی احدیت سپس و احدیت، عالم عقل، عالم مثال و در آخر عالم ماده است. مسکویه حقیقت انسان را به داشتن قوه عاقله معنا می نماید و کمال انسان با به فعلیت رسیدن این قوه که امری عقلی است ممکن می شود. از نظر او آخرین افق انسانی عروج به عالم ملائکه و مجردات و تکامل قوه عاقله است، اما عرفا حقیقت انسان را قلب انسان می دانند و قلب آن هویت جمعی انسان است که جمع بین روح مجرد و بدن مادی کرده است. مسکویه قرب به خداوند را مقصد اصلی و غایت انسان می داند؛ اما مقصدی که در سایه رشد عقلانی ممکن می شود. کمال نهایی در عرفان عملی وصول الی الله که فناء فی الله و بقاء بالله است و امری قلبی و فوق قلبی است تلقی می گردد.

بررسی تطبیقی مبانی علم عرفان عملی و اخلاق فلسفی (با تأکید بر کتاب تهذیب الاخلاق و منازل السائرین و شروح منازل السائرین)/ محمدحسین گیلان پور.- به راهنمایی یدالله یزدان پناه/ علی امینی نژاد.- کارشناسی ارشد (دانشگاه موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)گروه عرفان، رشته عرفان اسلامی) ؛ ‎۱۳۹۳.

1394/12/4

2315